Content Warnings : τρανσφοβία1, κακοποιητικός και παθολογιοποιητικός λόγος
Στις 23 Ιανουαρίου 2020 πραγματοποιήθηκε εξέταση του Μαθήματος «Ψυχοπαθολογία», το οποίο αποτελεί υποχρεωτικό μάθημα για την απόκτηση προπτυχιακού τίτλου σπουδών του Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ. Τα θέματα περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, ερωτήσεις με τρανσφοβικό περιεχόμενο (επισυνάπτουμε τις ερωτήσεις παρακάτω) οι οποίες χρησιμοποιούν απαρχαιωμένους και μη επιστημονικά ορθούς όρους, που όχι μόνο αναπαράγουν στερεότυπα εις βάρος των τρανς2 ατόμων, αλλά παράλληλα αποτελούν κακοποιητικό και παθολογιοποιητικό λογο.
Πιο συγκεκριμένα, oι τρανς ταυτότητες αναφέρονται ως Ψυχιατρική Διαταραχή χρησιμοποιώντας τον όρο «Διαταραχή Ταυτότητας Γένους» βάσει του DSM-IV-TR, το οποίο έχει αναθεωρηθεί από το 2013 και σταμάτησε ευρέως να αποτελεί διαγνωστικό εγχειρίδιο για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας από το 2015. Επιπλέον, αναφέρεται στα άτομα ως «πάσχοντες» που χρήζουν «παρέμβασης» και «θεραπείας».
Εστιάζοντας σε παρωχημένες θεωρίες και τεχνικές της ψυχαναλυτικής προσέγγισης, αναζητά απάντηση για την αιτιολογία, τη διαμόρφωση της ταυτότητας του «γένους», καθώς και για τα διαγνωστικά κριτήριά της. Συνεχίζοντας το τρανσφοβικό παραλήρημα, σε συγκεκριμένη ερώτηση επιρρίπτει την ευθύνη για την αναποτελεσματικότητα της «παρέμβασης» (!) στο ίδιο το άτομο.
Το σημαντικό είναι ότι οι ερωτήσεις αυτές βασίζονται στο προτεινόμενο σύγγραμμα του μαθήματος και στην εξεταστέα ύλη του, το οποίο έχει επιμεληθεί η ίδια η καθηγήτρια. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν πρόκειται για κάποια άτυχη στιγμή και λάθος διατύπωση, μα για μία παγιωμένη άποψη και προσέγγιση της καθηγήτριας για τις τρανς ταυτότητες. Επιπρόσθετα, στο σύγγραμμα προβαίνει διαρκώς σε αναφορά σε τρανς άτομα με χρήση λανθασμένων αντωνυμιών (misgendering) και ονόματος (deadnaming) και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «αν (ο θεραπευτής) θεωρήσει ότι ο πάσχων είναι το αντίθετο από το βιολογικό3 του φύλο, ο αναλυτής συμμαχεί με τις διεργασίες που αποτελούν τη διαταραχή» (σελ. 614 του συγγράμματος).
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι ψυχαναλυτικές θεωρίες και τεχνικές που αναφέρονται στο παρόν σύγγραμμα έχουν σταματήσει να υποστηρίζονται από την Αμερικανική Ψυχαναλυτική Εταιρεία (APsaA), η οποία μάλιστα το 2019 ζήτησε δημόσια συγγνώμη από την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα για τις προηγούμενες στάσεις που παθολογιοποιούσαν τις τρανς ταυτότητες.
Ακόμα, το σύγχρονο διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-5 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας (APA) δεν αναφέρεται πλέον σε Διαταραχή Ταυτότητας Φύλου, αλλά σε Δυσφορία Φύλου, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στην Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας – ICD-11, που εγκρίθηκε το 2018, αποπαθολογιοποιεί πλήρως τις τρανς ταυτότητες, καταργώντας την Διαταραχή Ταυτότητας Φύλου και αφαιρώντας οποιαδήποτε σχετική με τις τρανς ταυτότητες κατηγορία από την λίστα με τις Ψυχιατρικές Διαταραχές.
Με βάση τα παραπάνω λοιπόν, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε με ποια βάση κατηγοριοποιεί τις τρανς ταυτότητες ως διαταραχές που χρήζουν παρέμβαση και θεραπεία. Οι στάσεις της καθηγήτριας είναι ενάντια στο ρόλο της, τόσο ως επιστήμονα και επαγγελματία ψυχικής υγείας, όσο και σε αυτόν της εκπαιδευτικού.
Ως Colour Youth, Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας, θα θέλαμε να πούμε για ακόμη μία φορά τα προφανή:
Οι τρανς ταυτότητες δεν είναι διαταραχή, αλλά αποτελούν κομμάτι της ποικιλομορφίας του φύλου. Το φύλο δεν είναι δυαδικό, ούτε απαραίτητα παγιωμένο και δεν χωράει ημερομηνία «λήξης» της ρευστότητας αυτού. Η αναγνώριση και η εγκυρότητα της τρανς ταυτότητας και των ατόμων αυτών καθαυτών δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση όταν αυτά δεν ανταποκρίνονται στις «παγιωμένες» αντιλήψεις, οι οποίες αποτελούν κατάλοιπα παθολογιοποιητικών πρακτικών. Για παράδειγμα ένα τρανς άτομο που δεν προβαίνει σε οποιαδήποτε διαδικασία φυλομετάβασης4 δεν είναι λιγότερο τρανς.
Δείχνουμε την συμπαράστασή μας στα τρανς (και ΛΟΑΤΚΙ+ γενικότερα) άτομα που φοιτούν στο Τμήμα και ιδιαίτερα σε αυτά που υποβλήθηκαν σε αυτή την κακοποιητική διαδικασία. Τέτοιες πρακτικές οδηγούν στον ξεκάθαρο αποκλεισμό των τρανς ατόμων που σπουδάζουν στο Τμήμα, τα οποία καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα στις σπουδες και την υπεράσπιση της ταυτότητάς τους με το να πρέπει να δηλώσουν ότι είναι «διαταραγμένα», ώστε να περάσουν το μάθημα. Αυτό μας κάνει να αναρωτιόμαστε για το γενικότερο κλίμα που υπάρχει απέναντί τους, λόγω τέτοιου είδους προσεγγίσεων.
Επιπλέον, θεωρούμε αυτονόητο πως η γνώση που λαμβάνουν τα άτομα στα πλαίσια των σπουδών τους οφείλει να συμβαδίζει με τις σύγχρονες εξελίξεις στο πεδίο της επιστήμης της Ψυχολογίας. Για το λόγο αυτό, ζητάμε την αναθεώρηση του εν λόγω συγγράμματος, ώστε να ανταποκρίνεται στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα (DSM-5, ICD-11).
Τέλος, καλούμε το Τμήμα Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ, τα μέλη ΔΕΠ, καθώς και τον Φοιτητικό Σύλλογο να πάρουν επίσημη θέση πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα.
________________________________________________________________________
Σύγχρονη Βιβλιογραφία για τις τρανς ταυτότητες:
Τhe Gender Unicorn (Τrans Student Education Resources)
Standards of Care for the Health of Transsexual, Transgender, and Gender Nonconforming People (World Professional Association for Trangender Youth,2012)
Guidelines for Psychological Practice With Transgender and Gender Nonconforming People (American Psychological Association, 2015)
Guidelines for psychologists working with gender, sexuality and relationship diversity (The British Psychological Society, 2019)
Clarke, V., Ellis, S. J., Peel, E., & Riggs, D. W. (2010). Lesbian, gay, bisexual, trans and queer psychology: An introduction. Cambridge University Press.
Clarke, V., & Peel, E. (Eds.). (2007). Out in psychology: Lesbian, gay, bisexual, trans and queer perspectives. John Wiley & Sons
Valentine, S. E., & Shipherd, J. C. (2018). A systematic review of social stress and mental health among transgender and gender non-conforming people in the United States. Clinical Psychology Review, 66, 24–38. doi: 10.1016/j.cpr.2018.03.003
Ski Hunter and Jane C. Hickerson (2003). Affirmative Practice: Understanding and Working with Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Persons. NASW Press
Λεξιλόγιο
1Τρανσφοβία είναι ο παράλογος φόβος και το μίσος για τα τρανς άτομα και όσα άτομα φαίνεται να παραβαίνουν τις παραδοσιακές αντιλήψεις για την ταυτότητα φύλου, το κοινωνικό φύλο ή/και την έκφραση φύλου.
2Ο όρος τρανς (ή διεμφυλικός-ή) είναι ένας όρος ομπρέλα, που περιλαμβάνει τα άτομα που έχουν μια ταυτότητα φύλου, η οποία διαφέρει από το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Περιλαμβάνει πολλαπλές ταυτότητες φύλου, όπως τρανς άνδρας, τρανς γυναίκα, non-binary, agender, genderqueer, genderfluid, κ.λπ.
3Ως βιολογικό φύλο ορίζεται το σύνολο εκείνο των βιολογικών χαρακτηριστικών όπως είναι πρωτογενώς (μεταξύ άλλων) οι γονάδες, τα φυλετικά χρωμοσώματα, οι ορμόνες, τα εσωτερικά και τα εξωτερικά γεννητικά όργανα τα οποία χρησιμοποιούνται για να αναθέσουν σε ένα άτομο το φύλο κατά τη γέννηση από την ιατρική κοινότητα.
4Η φυλομετάβαση περιλαμβάνει μερικά ή όλα τα ακόλουθα προσωπικά, ιατρικά και νομικά βήματα: να μιλήσει το άτομο στην οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους, χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό όνομα και νέες αντωνυμίες, το διαφορετικό ντύσιμο, η αλλαγή του ονόματος ή/και του φύλου σε νομικά έγγραφα, ορμονοθεραπεία και ενδεχομένως (αν και όχι πάντα) ένας ή περισσότεροι τύποι χειρουργικών επεμβάσεων (που αναφέρονται ως επαναπροσδιορισμός φύλου ή χειρουργική επιβεβαίωση φύλου). Τα ακριβή βήματα που συνεπάγεται η φυλομετάβαση ποικίλλουν από άτομο σε άτομο.
