Σεξεργασία

Ορισμός (θετικός και αποθετικός) σεξεργασίας. Διαφοροποίηση εκούσιας και μη εκούσιας σεξεργασίας.

Στην Ελλάδα το ζήτημα της σεξεργασίας είναι ένα από τα πολλά ζητήματα που προσπαθούμε συνειδητά να αγνοήσουμε, ένα μεγάλο ταμπού γύρω από το οποίο οι προσπάθειες συμπυκνώνονται στην υπερ-ποινικοποίησή του και συνεπώς στην έμμεση καταστολή του.

Η “νομιμοποίησή” της έγινε μόνο φαινομενικά [1], με προϋποθέσεις που κάνουν σχεδόν αδύνατη τη νόμιμη άσκηση αυτού του είδους εργασίας προσφέροντας στα άτομα που την ασκούν, μηδενική κατοχύρωση εργατικών δικαιωμάτων, κοινωνικής πρόνοιας/αλληλεγγύης και προστασία απέναντι σε εγκλήματα βίας αλλά και μηδενική αναγνώριση κοινωνικού έργου. Ένα επάγγελμα, η λειτουργία του οποίου είναι απαραίτητη για μεγάλη μερίδα του κοινωνικού συνόλου, αντί να γίνει προσπάθεια για μετατροπή του σε ένα λειτούργημα που θα κινείται μέσα στο πλαίσιο επίσημων και επικυρωμένων από την πολιτεία θεσμών, δαιμονοποιείται λόγω συντηρητικών αντανακλαστικών, πουριτανισμού και ηθικών κωλυμάτων εξωθώντας επαγγελματίες και πελάτες στην παρανομία, την παραοικονομία και σε πολλούς κινδύνους (συνθήκες εργασίας, μαστροπεία, ενίσχυση δουλεμπορίου, βιομηχανία της νύχτας, διάκριση στην αντιμετώπιση από την αστυνομία,[2] βλ. για παράδειγμα, Θεσσαλονική, 2013 – τρανς γυναίκες υποβλήθηκαν σε συστηματικούς ελέγχους εγγράφων ταυτοπροσωπίας και τα εργαζόμενα στο σεξ άτομα υφίσταντο υποχρεωτικές εξετάσεις για HIV). [2],[3],[4],[5]

Καταρχάς, για να δώσουμε έναν σαφή ορισμό, ως σεξουαλική εργασία ή σεξεργασία εννοείται η ελεύθερη άσκηση του επαγγέλματος του σεξ (παραδοσιακά και επίσημα αναφερόμενου ως “εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα”). Η σεξεργασία εντάσσεται στα ελεύθερα επαγγέλματα παροχής υπηρεσιών. Το σεξ εννοείται με την ευρεία έννοια του όρου, δηλαδή μπορεί παραδείγματος χάρη να περιλαμβάνει παιχνίδι υποταγής, αισθησιακό μασάζ μαζί με ερωτικές υπηρεσίες ή το άτομο να είναι απλά συνοδός (με ή χωρίς ερωτικές υπηρεσίες). Το άτομο που συνοδεύει, προσφέρει το χρόνο του στην υπηρεσία των πελατών, χρόνος που μπορεί να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Η πληρωμή σε όλες τις περιπτώσεις αφορά στη διάθεση του χρόνου, καθώς και στις οποιεσδήποτε υπηρεσίες προσφέρθηκαν.

Απαραίτητη καθίσταται η διάκριση ανάμεσα στην σεξεργασία (sex wοrking​) και την εμπορία ανθρώπων (trafficking)​. Human trafficking ​είναι το δουλεμπόριο ανθρώπων με απώτερο σκοπό την ακούσια παροχή των σωμάτων τους προς σεξουαλικές και άλλες υπηρεσίες και αποτέλεσμα τον πλουτισμό των δουλεμπόρων τους, δηλαδή αυτών που τους/τις αγόρασαν. Ο επίσημος ορισμός του trafficking αντλείται διεθνώς από το Πρωτόκολλο για την Αποτροπή, την Καταστολή και την Τιμωρία της Παράνομης Διακίνησης Προσώπων με Σκοπό τη Σεξουαλική και Οικονομική Εκμετάλλευση, Ιδιαίτερα των Γυναικών και των Παιδιών, που συμπληρώνει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών Ενάντια στο Υπερεθνικό Οργανωμένο Έγκλημα.[6] Το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου για την Παράνομη Διακίνηση Προσώπων με σκοπό την σεξουαλική – οικονομική τους εκμετάλλευση μεταξύ άλλων αναφέρει: “Με την “Παράνομη Διακίνηση Προσώπων με Σκοπό τη Σεξουαλική – Οικονομική Εκμετάλλευση” θα εννοείται η στρατολόγηση, η μεταφορά, η μετακίνηση, η εγκατάσταση (στέγαση, μέριμνα για τη συνέχιση της παραμονής) ή η παραλαβή προσώπων, μέσω της απειλής ή της χρήσης βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης, της κατάχρησης μιας ευάλωτης ή τρωτής θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου οφέλους για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου, το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου για το σκοπό της εκμετάλλευσης. Η εκμετάλλευση θα περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστο: Την εκμετάλλευση της πορνείας των άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών δουλείας (δεσμευτικής παροχής υπηρεσιών) ή τη λήψη σωματικών οργάνων.’’. Τα θύματα (που κατέληξαν στη θέση αυτή από παραπλάνηση κλπ.) δεν είναι επαγγελματίες, είναι σκλάβοι/ες, ενώ διακινητές και πελάτες είναι συνένοχοι της κατάφωρης αυτής καταπάτησης των στοιχειωδέστερων δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Άλλη μία περίπτωση που χρήζει διευκρίνισης είναι αυτή της εξαναγκαστικής σεξεργασίας που δεν υπόκειται στον ορισμό του trafficking. Εδώ ναι μεν το άτομο εξωθείται σε αυτή, παρά τη θέλησή του, από κάποιον τρίτο που το εκμεταλλεύεται αλλά σε αυτή την περίπτωση σωματεμπορίας δεν περιέχεται στην έννοια η παράνομη διακίνηση, συστατικό στοιχείο για τον ορισμό του trafficking. Τόσο οι τρόποι εξαναγκασμού, όσο και οι μορφές εκμετάλλευσης ποικίλουν. Τα θύματα εξαναγκάζονται με βία ή απειλές ή εξαπάτηση, ενώ ενδεικτικά αναφέρουμε ως μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης: Την εκμετάλλευση από συγγενικά πρόσωπα (low level exploitation), την παιδεραστία ή παιδική πορνογραφία από κυκλώματα παιδεραστών που παγιδεύουν ανήλικα άτομα π.χ. μέσω διαδικτύου και την εξώθηση και εκμετάλλευση (μαστροπεία) ευάλωτων ατόμων από προαγωγό. Είναι σαφές πως η σεξουαλική εργασία απέχει αρκετά από τον παραπάνω ορισμό.

Στο σημείο αυτό να διευκρινίσουμε ότι για να αναφερθούμε στο άτομο που ασκεί σεξεργασία, με βάση την ιδιότητα της δουλειάς του, χρησιμοποιούμε τον γενικό και ορθό όρο «εργάτης/ρια του σεξ», καθ’ ότι πρόκειται για μία εργασία με παροχές σεξουαλικές, η οποία οφείλει να γίνει διακριτή από οποιεσδήποτε παρερμηνείες, προκαταλήψεις, παρωχημένες αντιλήψεις κυριαρχούν σχετικά με αυτή, καθώς και να παύσει να υποτιμάται σε σχέση με τα υπόλοιπα επαγγέλματα. Σαφώς, όμως, θεωρούμε σημαντική και σεβόμαστε τη χρήση άλλων όρων από τα ίδια τα άτομα που ασκούν σεξεργασία, ανεξάρτητα από το αν γίνονται με στόχο την επανοικειοποίηση του όρου ή όχι.

Η σεξεργασία διαφέρει σημαντικά ως προς τις συνθήκες της, βάσει του ευρύτερου πλαισίου στο οποίο τελείται. Η ελεύθερη σεξεργασία αφορά στις περιπτώσεις επαγγελματιών που για τον οποιοδήποτε λόγο επιλέγουν το συγκεκριμένο επάγγελμα μεταξύ άλλων εργασιακών επιλογών. Πρόκειται για μία επιλογή που προϋποθέτει την απαραίτητη εξοικείωση και απελευθέρωση με το σώμα και την συνειδητή παραχώρηση του προσωπικού χώρου πέρα από την ιδιωτική ζωή. Όταν άτομα που δεν ​έχουν κάνει αυτή την επιλογή υποχρεώνονται λόγω οικονομικής εξαθλίωσης, απουσίας κοινωνικής πρόνοιας, διακρίσεων στην εργασία (cis/trans γυναίκες και άλλα τρανς άτομα, πρόσφυγες χωρίς έγγραφα) και κοινωνικού στιγματισμού, στην άσκηση της σεξουαλικής εργασίας, τότε αυτή παύει να νοείται με τους όρους που αναπτύχθηκαν παραπάνω. Το άτομο ωθείται από ανάγκη σε αυτήν και αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά επιζήμιο για τον ψυχισμό του.[7]

Θεωρούμε επομένως χρέος και ευθύνη της πολιτείας να προβεί σε μέτρα. Προτείνουμε ανάμεσα σε άλλα, τη νομική προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων των τρανς ατόμων και την επιβολή κυρώσεων σε όσους αποπειρώνται να τα παραβιάσουν, την άμεση πλήρη κάλυψη από τα ασφαλιστικά ταμεία των εξόδων για χειρουργικές ή άλλες ιατρικές επεμβάσεις φυλομετάβασης, την κάλυψη των εξόδων για την αλλαγή των εγγράφων των τρανς ατόμων (ώστε τα τρανς άτομα να μην υποχρεώνονται σε μη επιθυμητή σεξεργασία προς επιβίωση), τη δημιουργία ξενώνα φιλοξενίας για άστεγα LGBTQI+ άτομα, την εξάλειψη των ανισοτήτων στην ικανότητα εύρεσης εργασίας και στις αμοιβές μεταξύ των φύλων, την αποστιγματοποίηση των τρανς γυναικών και όλων των τρανς ατόμων, των ανύπαντρων γυναικών με παιδί και την προστασία των μεταναστριών.

Σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα:

Η σεξεργασία στην Ελλάδα ρυθμίζεται από το Ν. 2734/1999, όπως αυτός έχει τροποποιηθεί[1] με τον Ν. 3904/2010, θέτοντας ωστόσο ένα υπερβολικά στενό και παρεμβατικό πλαίσιο για τα άτομα που ασκούν σεξεργασία.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:

α) Το Άρθρο 1 απαιτεί από το άτομο που ασκεί την εργασία να μην είναι παντρεμένο και να μην πάσχει από οποιασδήποτε μορφής ψυχική νόσο.

β) Το Άρθρο 2 απαιτεί από το άτομο να υποβάλλεται σε ιατρική εξέταση κάθε δεκαπέντε (15) ημέρες.

γ) Το Άρθρο 3 απαιτεί ο χώρος άσκησης του επαγγέλματος να απέχει[8] τουλάχιστον 200 μέτρα από ναούς, σχολεία, νηπιαγωγεία, φροντιστήρια, παιδικούς σταθμούς, νοσηλευτικά ιδρύματα, κέντρα νεότητας, αθλητικά κέντρα, οικοτροφεία, ξενοδοχεία κατηγορίας τριών (3), τεσσάρων (4), πέντε (5) αστέρων, βιβλιοθήκες και ευαγή ιδρύματα, καθώς και από πλατείες και παιδικές χαρές.

Ειδικά ως προς το Άρθρο 3, που ορίζει το πλαίσιο του τόπου άσκησης σεξουαλικής εργασίας, ο Συνήγορος του Πολίτη σε Πόρισμά του αναφέρει: «από τη χαρτογράφηση των διαμερισμάτων του Δήμου Αθηναίων προέκυψε ότι, εντός της δομημένης περιφέρειας του Δήμου Αθηναίων, η πλήρης εφαρμογή του άρθρου 3 παρ. 4 του ν.2734/99 σχεδόν αποκλείει την ύπαρξη περιοχών όπου επιτρέπεται η εγκατάσταση και χρήση οικημάτων από εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα. Κατ’ αποτέλεσμα, η άσκηση της εν λόγω ρυθμιζόμενης από τον νόμο δραστηριότητας θα καθίστατο ιδιαίτερα δυσχερής, αν όχι αδύνατη, τουλάχιστον σε περιοχές και οικήματα όπου μέχρι σήμερα ασκείται.» [9]

δ) Το Άρθρο 4 απαγορεύει τον οποιοδήποτε εταιρισμό μεταξύ των ατόμων που ασκούν σεξουαλική εργασία, ενώ προβλέπει πως όποιο τυχόν ‘‘υπηρετικό προσωπικό’’ θα πρέπει να έχει ηλικία άνω των πενήντα ετών.

Πέρα όμως από την ίδια τη νομοθεσία, ενδεικτική είναι και η γενικότερη στάση των φορέων της Πολιτείας απέναντι σε θέματα που αφορούν τη σεξεργασία:

Κύριο παράδειγμα της στάσης της Πολιτείας απέναντι στα άτομα που ασκούν σεξεργασία δεν μπορεί παρά να αποτελεί η δημόσια διαπόμπευση εργατριών στο σεξ από το ΚΕΕΛΠΝΟ και την Αστυνομία το 2012-2013. Βασισμένες στην τότε υγειονομική διάταξη 39Α οι αρχές οργάνωσαν σειρά από επιχειρήσεις ενάντια στα άτομα που εργάζονταν στο σεξ, και σε περίπτωση που διαφαινόταν, μετά από καταναγκαστικές εξετάσεις αίματος, ότι κάποιο από αυτά είναι οροθετικά, ακολουθούσε δημοσίευση της φωτογραφίας του στο διαδίκτυο. Τραγικό αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής αποτέλεσε η αυτοκτονία γυναίκας που διαπομπεύτηκε από το κράτος το 2014.[10]

Σε ερώτηση[8] ομάδας βουλευτών και βουλευτριών προς την Κυβέρνηση, στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου το Μάιο του 2016 για τους λόγους που υπάρχει η ανάγκη απαγόρευσης της σεξουαλικής εργασίας σε ακτίνα 200 μ. από ξενοδοχεία τριών, τεσσάρων και πέντε αστέρων καταδεικνύοντας την προβληματικότητα της συγκεκριμένης διάταξης, η τότε Κυβέρνηση, αγνοώντας πλήρως τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας, απάντησε πως προτεραιότητά της αποτελεί ο τουρισμός.

Μία ακόμα πιο φοβική γραμμή βρέθηκε να ακολουθεί και η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ). [11] Σε συνεχή κείμενά της το 2017, η ΓΓΙΦ αναφέρει το στόχο του κράτους να “καταργήσει την πορνεία”, ενώ αναφέρει χαρακτηριστικά σε δελτίο τύπου που εξέδωσε στις 5 Οκτωβρίου 2017: “Η χρήση των πορνικών υπηρεσιών από τους άντρες πελάτες, ισοδυναμεί με συνέργεια σε ένα έγκλημα, που μάλιστα συντελείται με την ανοχή της κοινωνίας μας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, το πρόβλημα της πορνείας και του trafficking συνδέονται με την κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις, με τις σχέσεις των δύο φύλων και με την κρίση στις σεξουαλικές σχέσεις.”. Στις 24 Απριλίου 2017, η ΓΓΙΦ πέρασε από τα λόγια στις πράξεις δημιουργώντας “Ομάδα Διοίκησης Έργου (ΟΔΕ), αποτελούμενη από 21 μέλη, για την χάραξη εθνικής στρατηγικής, την επεξεργασία και διατύπωση προτάσεων και νομοθετικών παρεμβάσεων, που θα προστατεύουν τις γυναίκες από τη βία και την εκμετάλλευση της πορνείας.”. Στην παραπάνω επιτροπή δεν συμμετέχει κανένα άτομο-εκπρόσωπος της κοινότητας των σεξεργατών/ριών, ενώ ανάμεσα στους στόχους της είναι και η μελέτη του Σκανδιναβικού μοντέλου ποινικοποίησης της σεξεργασίας.

Σχετικά με σκανδιναβικό μοντέλο νομοθέτησης για τη σεξεργασία:

Πολύς λόγος γίνεται για το λεγόμενο σκανδιναβικό (ή αλλιώς σουηδικό) μοντέλο. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, [12],[13] το οποίο θεσμοθέτησε πρώτη η Σουηδία το 1999, κάθε είδους σεξουαλική υπηρεσία που πωλείται, εξισώνεται με βία και ως εκ τούτου πρέπει να εξαλειφθεί. Στο πλαίσιο αυτό ο νόμος τιμωρεί τους πελάτες της υπηρεσίας αυτής και προσφέρει προστασία στα άτομα που συλλαμβάνονται να την ασκούν. Αντίθετα, όμως, στις φαινομενικά θετικές προθέσεις του νόμου, οι σεξεργάτες/ριες υπό αυτό το καθεστώς χάνουν κάθε εργατικό ή ασφαλιστικό δικαίωμα, καθώς η σεξεργασία καθίσταται πλήρως παράνομη. Κατά αυτόν τον τρόπο, τα άτομα που την ασκούν αναγκάζονται να δουλεύουν σε αντίξοες συνθήκες για να καταφέρουν να βρουν πελάτες και ασφαλή χώρο. Οι πελάτες βρίσκονται σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο να συλληφθούν και ως εκ τούτου είναι πιο απρόθυμοι να διαπραγματευτούν άμεσα με τα ίδια τα άτομα που ασκούν σεξεργασία. Αυτό καθιστά πολύ δυσκολότερο το να δουλεύει ένα άτομο στη σεξεργασία ανεξάρτητα και αυξάνει την πιθανότητα οι σεξεργάτες/ριες να εργαστούν υπό το πλαίσιο και τους όρους κάποιου άλλου, γεγονός που συνηθέστατα σημαίνει λιγότερο έλεγχο επί των συνθηκών και των χρημάτων που λαμβάνουν για την εργασία τους και έκθεση τους σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Ειδικά πλήττονται οι street-based workers (εργαζόμενοι/ες στο δρόμο), των οποίων οι πελάτες παύουν να βγαίνουν στο δρόμο για να αναζητήσουν τις υπηρεσίες τους και έτσι αναγκάζονται να συναντούν και να εξυπηρετούν πελάτες σε απομονωμένες και ερημικές περιοχές, με πολύ αυξημένη επικινδυνότητα για οικονομική, σωματική και σεξουαλική βία. Επίσης, οι anti-sexworking νομοθεσίες γίνονται αφορμή για μεγαλύτερη τρανσφοβική και όχι μόνο αστυνομική βία.[14],[15],[16] Η ποινικοποίηση της σεξεργασίας και η κατ’ επέκταση δαιμονοποίησή της θέτει σε αυξημένο κίνδυνο τα άτομα που την ασκούν και για έναν επιπλέον λόγο, καθώς τα αποτρέπει να ζητήσουν βοήθεια αν την χρειαστούν επειδή βρίσκονται σε συνεχή φόβο και ανησυχία ότι θα ερευνηθούν/συλληφθούν ή ότι θα τους γίνει αναγκαστικό outing (αποκάλυψη προσωπικής ταυτότητας τρίτου χωρίς τη συναίνεση του) στις οικογένειές τους.[17] Σε πολλές περιπτώσεις δράστες προέρχονται από την αστυνομία καθιστώντας ιδιαίτερα απίθανο οι σεξεργάτες/ριες να στραφούν σε αυτή για να αναφέρουν βίαιη κακοποίηση. Αλλά ακόμη και όταν το σώμα της αστυνομίας δεν αποτελεί τον άμεσο δράστη, δεν είναι σπάνιο να παρενοχλεί και απομονώνει τους σεξεργάτες/ριες διευρύνοντας το στίγμα και κάνοντας ευκολότερο το διασυρμό τους. Φορές που άτομα εργαζόμενα στο σεξ βρίσκουν το θάρρος να αναφέρουν βίαια συμβάντα, δεν λαμβάνονται υπόψη και δεν αναλαμβάνεται επίσημη δράση. Σε ορισμένα μέρη, όπως στη Σουηδία, η αστυνομία και υπάλληλοι κοινωνικών υπηρεσιών συνεργάζονται στοχοποιώντας σεξεργάτες/ριες για να συλλάβουν τους πελάτες τους και άλλοτε να αποδείξουν ότι οι σεξεργάτες/ριες είναι ακατάλληλοι για γονείς. [16] (Σε ορισμένες περιοχές μπορεί να στερήσουν από το παιδί την οικογένεια του αν κάποιο άτομο στην οικογένεια ασκεί σεξεργασία.) [17]

Ο καθοριστικός παράγοντας που οδήγησε στην καθιέρωση του σουηδικού μοντέλου στη σεξεργασία στο τέλος της δεκαετίας του ‘90 ήταν η δυσμενής στάση κάποιων sex worker exclusionary φεμινιστικών κινημάτων (SWERF) που πίεσαν για την απαγόρευση του επαγγέλματος. Αυτό το anti-sexworking φεμινιστικό κίνημα ταύτισε κάθε μορφή σεξεργασίας με τη γυναικεία εκμετάλλευση και την έμφυλη βία στην οποία καμία γυναίκα δεν μπορεί να συναινέσει. Αντίστοιχες φωνές από το φεμινιστικό κίνημα υπάρχουν και στην Ελλάδα και μάλιστα ιδιαίτερα εκτεταμένα, όπως και αναλύσαμε παραπάνω. Σαφώς, η σεξουαλική εργασία φέρνει πολύ συχνά τις γυναίκες που την ασκούν αντιμέτωπες με σεξισμό και βία. Όμως, οι φωνές που ταυτίζουν τη σεξεργασία με σεξισμό και πατριαρχία αγνοούν το ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό των ανδρών που ασκούν σεξεργασία. [18],[19],[20] Άλλωστε, η παραδοχή ότι χρήση σεξουαλικών υπηρεσιών κάνουν κατά κόρον άνδρες, δεν συνεπάγεται αυτομάτως και ύπαρξη σεξιστικών κινήτρων. Η αναχρονιστική αυτή αντίληψη και συνακόλουθα η δαιμονοποίηση του ελεύθερου, συναινετικού επί χρήμασι σεξ, δεν προσιδιάζει σε μια φιλελεύθερη, απαλλαγμένη από ταμπού και πουριτανισμό κοινωνία. Μην ξεχνάμε εξάλλου την κοινωνική σπουδαιότητα των σεξουαλικών υπηρεσιών, κυρίως για άτομα που στις προσωπικές τους σχέσεις δεν τυγχάνουν πρόσβασης σε αυτές. Η βία και η εκμετάλλευση που εμφανίζονται αρκετά συχνά γύρω από το επάγγελμα είναι ένα ζήτημα αρκετά πιο περίπλοκο και βασίζεται σε πολλούς άλλους παράγοντες πέρα από το σεξισμό, όπως την φτώχεια, τις κοινωνικές ανισότητες, την ανεργία, τον κοινωνικό αποκλεισμό, το ρατσισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται με τους θεσμούς του κράτους. Ο τρόπος θεώρησης που επέφερε την καθιέρωση του μοντέλου αυτού συνεπάγεται την απόρριψη της ικανότητας των ατόμων και των συλλογικοτήτων τους να πάρουν αποφάσεις για τις ζωές και τα σώματα τους και να ορίσουν προσωπικά τι ενδεχομένως αποτελεί εκμετάλλευση στο επάγγελμα τους. Επομένως, πρόκειται για ένα νομοθετικό μοντέλο που παραγκωνίζει και εκμηδενίζει ως αυτόβουλα όντα τα ίδια τα άτομα που ισχυρίζεται ότι θέλει να προστατεύσει.

Το θετικό παράδειγμα αποποινικοποίησης της σεξεργασίας στη Νέα Ζηλανδία:

Σε αντίθεση με το σκανδιναβικό μοντέλο αντιμετώπισης της σεξεργασίας για το οποίο πολύ συχνά γίνεται λόγος, λιγότερο γνωστό είναι το μοντέλο που έχει θεσμοθετήσει η Νέα Ζηλανδία[20] το 2003 και το οποίο αποτελεί το προοδευτικότερο νομοθετικό μοντέλο για τη σεξεργασία παγκοσμίως.[21] Το μοντέλο βασίζεται στην αρχή της αποποινικοποίησης της σεξεργασίας (για τα ενήλικα άτομα που ζουν νόμιμα και μόνιμα στη Νέα Ζηλανδία). Το νομοθέτημα υπήρξε αποτέλεσμα του αγώνα του New Zealand Prostitutes Collective (NZPC), το οποίο ιδρύθηκε το 1987 και από την πρώτη στιγμή υποστηρίχθηκε/χρηματοδοτήθηκε από το κράτος​. Η νομοθεσία που ισχύει μέχρι σήμερα στη χώρα ήταν αποτέλεσμα διαβούλευσης του κράτους με τα ίδια τα άτομα που ασκούν το επάγγελμα και άλλων φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό είναι απολύτως νόμιμο το να εργάζεται ένα άτομο στη βιομηχανία του σεξ, το να διαχειρίζεται/εκμεταλλεύεται έναν χώρο όπου ασκείται σεξεργασία και το να συνεργάζονται/συνεταιρίζονται σεξεργάτες/ριες. Αυτό στην πράξη σημαίνει πως τα ίδια τα άτομα που εργάζονται στο σεξ μπορούν να καθορίζουν μόνα τους τις συνθήκες της εργασίας τους εξασφαλίζοντας την ασφάλεια και την αξιοπρέπειά τους. Παρ’ όλη την τεράστια υποστήριξη που έλαβε ο νόμος αυτός από τα ίδια τα άτομα που ασκούν σεξεργασία, ο νόμος πολεμάται από το 2003 μέχρι και σήμερα σταθερά από sex worker exclusionary φεμινιστικές οργανώσεις που υποστηρίζουν το σκανδιναβικό μοντέλο. Ενδεικτικό είναι πως το 2014 κατατέθηκε πρόταση τροποποίησης της νομοθεσίας με στόχο την θεσμοθέτηση του σκανδιναβικού μοντέλου. Η πρόταση, ευτυχώς, δεν προχώρησε καθώς βρήκε αντίσταση από το κίνημα των σεξεργατών/ριών. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Calum Bennachie από την NZPC: “Όταν άλλες κοινωνικές ομάδες επιτέλους κατακτούν τα δικαιώματά τους από την κοινωνία, πολύ σπάνια χρειάζεται να επανέρχονται συνεχώς στο κοινοβούλιο για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα αυτά. Μολαταύτα, οι σεξεργάτες/ριες που κέρδισαν τα δικαιώματά τους από το κοινοβούλιο το 2003 όταν η σεξεργασία αποποινικοποιήθηκε, συνεχώς χρειάζεται να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους στο κοινοβούλιο, να κερδίζουν τις ίδιες μάχες, και επαναλαμβανόμενα να καταρρίπτουν τα ίδια κουρασμένα επιχειρήματα βασισμένα σε εφευρεθέντα στοιχεία.’’.[22] Παρά τα προβλήματα που σίγουρα έχει το μοντέλο αυτό (όπως παραδείγματος χάριν ο αποκλεισμός από τη σεξεργασία όσων ανθρώπων δεν έχουν την υπηκοότητα της χώρας), το μοντέλο της Νέας Ζηλανδίας αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα προστασίας των δικαιωμάτων των ανθρώπων που εργάζονται στο σεξ.[23],[24]

Σε όλες τις εκφάνσεις της LGBTQI+ κοινότητας μπορεί κανείς/μία να εντοπίσει άτομα που ασκούν σεξεργασία με πιο γνωστές περιπτώσεις τις τρανς σεξεργάτριες και τους γκέι/αμφί συνοδούς (escorts). Τα άτομα αυτά καταπιέζονται πολλαπλά​. Πέρα από την όποια μη προνομιακή τους ταυτότητα, [25] αποτελούν δέκτες στερεοτύπων και όσον αφορά στη σεξεργασία, τα οποία αναπαράγονται ακόμα και εντός της LGBTQI+ κοινότητας. Ωστόσο, για την προαγωγή μίας κοινωνίας ισότητας, αδήριτη ανάγκη συνιστά η απεμπόληση αυτών των στερεοτύπων.

Στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι 7% των σεξεργατών είναι άντρες που κάνουν σεξ με άντρες (MSM) και 6% τρανς άτομα (ICRSE, 2015). Η υπερ-εκπροσώπηση της LGBTQI+ κοινότητας ανάμεσα στα άτομα που ασκούν σεξεργασία είναι εμφανής, ενώ οι κίνδυνοι για αυτά είναι πολύ μεγάλοι: Βιασμοί, ξυλοδαρμοί, αστυνομική βία, εκβιασμοί, έξωση, απέλαση, διακρίσεις και αποκλεισμός από υπηρεσίες υγείας. Στους MSM σεξεργάτες, καθώς και στις τρανς σεξεργάτριες τα ποσοστά HIV (Human Immunodeficiency Virus) μολύνσεων[26] είναι σημαντικά υψηλότερα. Τα νέα άτομα που ασκούν σεξεργασία ηλικίας 18-29 ετών έχουν επίσης δυσανάλογα ποσοστά στην ευπάθεια στο HIV και χρειάζονται καλύτερη πρόσβαση στην υγεία. [27]

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι/ες κάτω των 18 ετών[27] που ασκούν σεξεργασία αποτελούν ευπαθή ομάδα στην απόκτηση του HIV και άλλων ΣΜΝ (Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα), έχουν υψηλότερα επίπεδα HIV και ΣΜΝ από τους/τις μεγαλύτερους/ες σεξεργάτες/ριες και έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε HIV τεστ, στην πρόληψη και τη θεραπεία. Επιπλέον, λόγω της έλλειψης συμφωνημένων στρατηγικών για την προσέγγιση των αναγκών της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των νεαρών σεξεργατών/ριών, τα νεαρά άτομα αποκλείονται από το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας σχετικά με τη σεξεργασία και τον HIV.[28],[29] Η ανυπαρξία δεδομένων επιτρέπει στις αρχές να αγνοήσουν την ίδια την ύπαρξη, πόσο μάλλον τις ανάγκες των νέων σεξεργατών/ριών. Ακόμη, τα νεαρότερα άτομα συχνά μετατοπίζονται σε πιο περιθωριοποιημένες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης απ’ ό,τι οι εργαζόμενοι/ες μεγαλύτερης ηλικίας, εκτεθειμένα σε μεγαλύτερο ρίσκο βίας και εκμετάλλευσης καθώς εκτιμώνται από κάποιους ως περισσότερο ευάλωτα λόγω του νεαρού της ηλικίας τους. Επίσης, οι νεαροί/ες σεξεργάτες/ριες έχουν υψηλότερα επίπεδα διακρίσεων και βίας από την επιβολή του νόμου.[27]

Ο βασικότερος λόγος που τα νεαρά άτομα καταφεύγουν στη σεξεργασία φαίνεται να είναι η οικονομική ανάγκη. Συχνά συνιστά παράλληλα έναν τρόπο να δραπετεύσουν από κακοποίηση που υφίστανται μέσα στην οικογένεια. Άλλοτε, έχουν απορριφθεί από τις οικογένειες τους που είναι συχνότερο πρόβλημα για τα τρανς και εν γένει τα LGBTQI+ άτομα νεαρής ηλικίας. [27]

Επιπροσθέτως, πολλά από τα LGBTQI+ άτομα που ασκούν σεξουαλική εργασία είναι μετανάστες/ριες και πρόσφυγες. Σε αντίθεση με την πλειοψηφία του μετακινούμενου πληθυσμού που πέφτει θύμα trafficking, οι LGBTQI+ μετανάστες/ριες συνήθως μεταναστεύουν αναγνωρίζοντας την επιλογή αυτής της εργασίας, ως μία βιώσιμη ευκαιρία να ξεφύγουν από την ανέχεια και την θανάσιμη ομοφοβία και τρανσφοβία στη χώρα τους.

Αντιμετώπιση των LGBTQ+ σεξεργατών/ριών από την LGBTQ+ κοινότητα.

Παραπάνω έγινε φανερό, πως είναι υψίστης σημασίας να συμπεριλάβουμε τις διεκδικήσεις των σεξεργατών στην ατζέντα μας και να κάνουμε ως κίνημα ακόμη πιο διαθεματικό και συμπεριληπτικό το λόγο μας, χωρίς να διαγράφουμε τους/τις LGBTQI+ μετανάστες/ριες που ασκούν σεξεργασία. Είναι σημαντικό να εμπεδώσουμε και να σεβαστούμε ως κοινότητα τη διαφορά ανάμεσα στην προσωπική και την επαγγελματική ζωή όσων ασκούν σεξεργασία. Μεγάλη είναι η καταπίεση από στερεότυπα που περιβάλλουν τα άτομα αυτά, όπως για παράδειγμα ότι είναι άτομα ανάξια στερεοτυπικών επαγγελμάτων και προσωπικής ζωής. Καταδικάζουμε τη στοχοποίηση τους με βάση τέτοια στερεότυπα και προκαταλήψεις, το slut shaming (ταπείνωση βασισμένη στη σεξουαλική δραστηριότητα ή σε συσχετισμούς άλλων παραγόντων με αυτή, π.χ. του ντυσίματος) και κάθε μειωτική τακτική ή ρητορική γύρω από το πρόσωπό τους.

Όσον αφορά ειδικότερα τις τρανς γυναίκες σεξεργάτριες, συναντάμε συχνά το στερεότυπο πως τρανς γυναίκα συνεπάγεται σεξεργάτρια ή/και ότι τρανς σεξεργάτρια σημαίνει «έκφυλο» άτομο, ανάξιο κοινωνικής αναγνώρισης, σεβασμού, προσωπικής ζωής και ίσης μεταχείρισης. Καταδικάζουμε κάθε μειωτική πράξη και προβληματική αντίληψη υπό το πρίσμα των στερεοτύπων που έχει στόχο αυτές τις γυναίκες. Οι τρανς σεξεργάτριες δεν πρέπει να γίνονται αντικείμενα σχολιασμού ή οίκτου και κάθε προσβολή που αφορά στην ιδιότητα της εργασίας τους δεν είναι αποδεκτή. Είναι άτομα με μια εργασία, όπως οποιοδήποτε άλλο άτομο με οποιαδήποτε άλλη εργασία.

Τι επιλέγει να κάνει η οργάνωση:

Ως μια LGBTQ οργάνωση που ασχολείται και στοχεύει στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πιστεύουμε πως το ζήτημα μας αφορά άμεσα. Η σεξεργασία δέχεται πλήγματα από όλες τις πλευρές (κοινωνικά και θεσμικά) και στο κέντρο βρίσκονται τα άτομα που την ασκούν, οι σεξεργάτες/ριες. Οι διακρίσεις που υφίστανται είναι έντονες και η καταπάτηση των δικαιωμάτων τους έκδηλη. Δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε την ανάγκη για προώθηση των δικαιωμάτων, συμπερίληψη των σεξεργατών/ριών, βελτιστοποίηση των συνθηκών εργασίας τους και τη δημιουργία ενός πιο ασφαλούς περιβάλλοντος. Το ζήτημα της σεξεργασίας αφορά και αγγίζει τόσο τα LGBTQI+ άτομα, όσο και τη νεολαία, καθώς πολλά νεαρά LGBTQI+ άτομα ασκούν σεξεργασία, ειδικά στην περίπτωση που χάνουν την υποστήριξη της οικογένειάς τους μετά από ένα coming out (αποκάλυψη προσωπικής ταυτότητας). Ως μια οργάνωση LGBTQ νεολαίας, λοιπόν, και οραματιζόμενη ισότητα για όλους/ες, η Colour Youth κρίνει σημαντικό να συμπεριλάβει στο λόγο της και στις δράσεις της τα άτομα που ασκούν σεξεργασία και είναι μέλη της κοινότητας, να προσπαθήσει να χτίσει ένα ασφαλές περιβάλλον, να παλέψει ενάντια στο στίγμα και να συμβάλλει στον αγώνα για τα δικαιώματά τους. Εκτιμά πως κάποιοι τρόποι για να επιτύχει το σκοπό της είναι οι ακόλουθοι. Ως οργάνωση για τ’ ανθρώπινα δικαιώματα, λοιπόν, η Colour Youth, επιθυμεί:

1. Να έρχεται σε επαφή με τοπικές ομάδες και οργανώσεις σεξεργατών/ριών ώστε να εντοπίζονται τα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος και να εκτιμάται η πραγματικότητα των LGBTQI+ σεξεργατών, με σκοπό εκείνη να συντονίζει πιο συγκροτημένα και ενημερωμένα τις δράσεις της (π.χ. να συνεργάζεται και με οργανώσεις σεξεργατών/ριών και δομές υποστήριξής τους, ώστε να έχει πιο στέρεα πλάνα και να συμπεριλαμβάνει και τους LGBTQI+ σεξεργάτες/ριες στις δράσεις της).
2. Να συμβάλλει ώστε τα νέα άτομα που ασκούν σεξεργασία και προσεγγίζουν την Colour Youth να βρίσκουν ασφαλείς χώρους, που διάκεινται θετικά απέναντι σε ζητήματα σεξεργασίας και να παρέχεται με τη μεσολάβησή της, πρόσβαση σε εκπαιδευμένα δίκτυα υποστήριξης για σεξεργάτες/ριες.
3. Να εμπλέκεται σε καμπάνιες και πολιτικές συζητήσεις σχετικές με την σεξεργασία.
4. Να μιλά ευρέως και ανοιχτά για την αναγκαιότητα της αποποινικοποίησης της σεξεργασίας και για τις συνθήκες στις οποίες ζουν οι LGBTQI+ σεξεργάτες/ριες.
5. Να έρχεται σε επαφή με άλλες φεμινιστικές οργανώσεις με σκοπό να προσφέρει την δική της οπτική στο διάλογο για τη δημιουργία μιας πιο συνεκτικής, διαθεματικής και συμπεριληπτικής προσέγγισης σε ζητήματα σεξεργασίας.
6. Να ευαισθητοποιήσει την LGBTQI+ κοινότητα για την καταπάτηση των δικαιωμάτων που αντιμετωπίζουν τα άτομα που ασκούν σεξεργασία.
7. Να υιοθετήσει μια πιο συμπεριληπτική, ως προς τα άτομα που ασκούν σεξεργασία, προσέγγιση κατά την οργάνωση ή εκτέλεση των πρότζεκτ της.
8. Να ενδυναμώσει τα LGBTQI+ άτομα που ασκούν σεξεργασία με την επίτευξη περισσότερης, εντός (και εκτός) της LGBTQI+ κοινότητας, ορατότητας και με την πιο ενεργή συμμετοχή σε εκδηλώσεις της κοινότητας, προσπαθώντας παράλληλα να βελτιστοποιήσει τις συνθήκες για αυτά.

Πώς μπορεί πρακτικά η οργάνωση να είναι πιο συμπεριληπτική:

● Με εκπαιδεύσεις και ανοιχτές συναντήσεις με θέμα την σεξεργασία και τους/τις LGBTQI+ σεξεργάτες/ριες.
● Με την καλλιέργεια ενός μη κακοποιητικού προς τους/τις σεξεργάτες/ριες λόγου (χωρίς τη χρήση αδόκιμων όρων και ενοχοποιητικών αναφορών), ώστε να δημιουργηθεί σταδιακά ένα κλίμα σεβασμού και ασφαλούς χώρου για αυτά τα άτομα.
● Με τη συνεχή προσπάθεια για την εξάλειψη των προκαταλήψεων γύρω από τη σεξεργασία και τα άτομα που την ασκούν.
● Με την ανάδειξη των βιωμάτων των σεξεργατών/ριών και τον απαιτούμενο σεβασμό όταν αναφερόμαστε σε αυτά.
● Με την καλλιέργεια σεβασμού στην ιδιωτικότητά τους (να μην γίνεται outing των ατόμων που ασκούν σεξεργασία).
● Δίνοντας έναυσμα να ακουστεί η φωνή των σεξεργατών/ριων λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες τους μες στην κοινότητα.

Η Colour Youth – Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας:

Αναγνωρίζει:

● τη σεξεργασία ως εργασία,
● τις σχέσεις εξουσίας που δομούνται ανάμεσα στην Αστυνομία και τα άτομα που ασκούν σεξεργασία,
● ότι το λεγόμενο “σκανδιναβικό/σουηδικό μοντέλο”, το οποίο εμμέσως, μέσω της δίωξης των πελατών, ποινικοποιεί την σεξεργασία, υπονομεύει την ασφάλεια των ατόμων που εργάζονται στο σεξ και
● τις ιδιαίτερες διακρίσεις που βιώνουν τα LGBTQI+ άτομα, και ιδιαίτερα τα τρανς άτομα, στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας και οι οποίες τα ωθούν, ακόμα και παρά τη θέληση τους, στη σεξεργασία

και ως εκ τούτου ζητά ​τα εξής:

1. Την μεταβολή του νομικού πλαισίου για τη σεξεργασία, σε συνεργασία με άτομα που ασκούν το επάγγελμα και την κοινωνία των πολιτών με στόχο την κατάρτιση μιας ελευθεριακής και σύγχρονης νομοθεσίας και με κεντρικό άξονα την προστασία των ατόμων που ασκούν σεξεργασία.

2. Την άμεση και περαιτέρω μείωση των ποινών στα άτομα που θα παραβαίνουν τη νομοθεσία που πλαισιώνει τη σεξεργασία, μέχρι τη μεσολάβηση της μεταβολής του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου. Παρά την, με το Ν. 3904/2010, μετατροπή της προβλεπόμενης ποινής από “φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών και με χρηματική ποινή” σε “πρόστιμο μέχρι τριών χιλιάδων (3.000) ευρώ”, θεωρούμε ότι πρέπει να γίνουν και άλλες κινήσεις λαμβανομένων υπόψη και των σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στην Αστυνομία και στα άτομα που ασκούν σεξεργασία.

3. Τη δημιουργία προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης ​υπό τον ΟΑΕΔ, ατόμων που ασκούν σεξεργασία και επιθυμούν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα. Οι επαγγελματίες που θα στελεχώνουν τα προγράμματα θα πρέπει να είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι/ες, ώστε να αποφευχθεί κάθε μορφής κακοποιητική μεταχείριση και να εξασφαλίζεται ο σεβασμός προς τα επωφελούμενα άτομα.

4. Ακόμη, αιτείται την επέκταση του νόμου περί της αρχής της ίσης μεταχείρισης με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου και τα χαρακτηριστικά φύλου στους τομείς της Υγείας και της Παιδείας ώστε να αρθούν διακρίσεις που ωθούν μέλη της LGBTQI+ κοινότητας στην ακούσια σεξεργασία. Επέκταση, επίσης, της νομοθεσίας ώστε να προστατεύει τους πολίτες από διακρίσεις που υφίστανται με βάση το επάγγελμα το οποίο ασκούν.

5. Τέλος, διεκδικεί την άμεση θεσμοθέτηση της δυνατότητας του εταιρισμού στο επάγγελμα της σεξεργασίας, ως μέτρο για την προάσπιση της ελευθερίας στην άσκηση του επαγγέλματος και την εξασφάλιση της αλληλοπροστασίας.

  1. Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας, Ν. 2734/1999: Εκδιδόμενα με αμοιβή πρόσωπα και άλλες διατάξεις. Διαθέσιμο στο https://www.e-nomothesia.gr/kat-ethon/n-2734-1999.html
  1. The European Parliament’s Intergroup on LGBT Rights. Working for the rights of lesbian, gay, bisexual and trans people in the European Parliament. Greece: MEPs concerned by police harassing and arresting trans women. Διαθέσιμο στο https://www.lgbt-ep.eu/press-releases/greece-meps-concerned-police-harassing-arresting-trans-women/
  1. Greek Transgender Support Association, Press Release, ‘‘Transgender arrests in police crackdowns and unlawful detention of the defenders of their rights in Thessaloniki, Greece’’. Διαθέσιμο στο https://transgendersupportassociation.files.wordpress.com/2013/06/p-r-11-6-20131.pdf
  1. Κοινή Δημόσια Δήλωση Ελληνικών LGBT Οργανώσεων, “Αυθαίρετες προσαγωγές τρανς ατόμων και παράνομη κράτηση υπερασπίστριας των δικαιωμάτων τους – δικηγόρο”. Διαθέσιμο στο https://transgendersupportassociation.files.wordpress.com/2013/06/cebacebfceb9cebdceb7-ceb4ceb7cebccebfcf83ceb9ceb1-ceb4ceb7cebbcf89cf83ceb7-lgbt-thess3.pdf
  1. Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, Καταγγελία – Δελτίο Τύπου, “Μεσαίωνας φασιστικών πρακτικών στην αστυνομία της Θεσσαλονίκης”. Διαθέσιμο στο https://transgendersupportassociation.files.wordpress.com/2013/06/ceb4-cf84-cebcc eb5cf83ceb1ceb9cf89cebdceb1cf83.pdf
  1. Κέντρο Ερευνών Για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.), Η Διεθνική Σωματεμπορία – Trafficking, της Γεωργίας Τσακλάγκανου, L.L.M. Διαθέσιμο στο https://kethi.gr/wp-content/uploads/2009/07/153_DIETHNIKI_SOMATEMPORIA.pdf
  1. Global Network of Sex Work Projects (nswp), The Needs and Rights of Trans Sex Workers. Διαθέσιμο στο https://www.nswp.org/resource/briefing-paper-the-needs-and-rights-trans-sex-workers
  1. Βουλή των Ελλήνων, Ερώτηση Βουλευτών του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. με θέμα “Εκδιδόμενα επ αμοιβή πρόσωπα και περιορισμοί εγκατάστασης”, 11.05.2016. Διαθέσιμο στο https://www.hellenicparliament.gr/Koinovouleftikos-Elenchos/Mesa-Koinovouleutikou-Elegxou?pcm_id=8040985b-b877-41b9-86c5-a604011abed9
  1. Συνήγορος του Πολίτη, Πόρισμα: Αδυναμία πλήρους εφαρμογής του ν. 2734/1999 περί εκδιδομένων με αμοιβή προσώπων, 06.11.2003. Διαθέσιμο στο https://www.synigoros.gr/?i=human-rights.el.adeies_askisis.66698
  1. Lifo, Κοινωνία, ‘‘Χτες πέθανε η Μαρία, στα 32 της. Τη θυμάται ο Ανδρέας Λοβέρδος;’’ Άρθρο του Άρη Δημοκίδη με το χρονικό της υπόθεσης. Διαθέσιμο στο https://www.lifo.gr/articles/society_articles/100345
  1. Σύσταση, συγκρότηση και ορισμός μελών Ομάδας Διοίκησης Έργου από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων για τη μελέτη του σκανδιναβικού νομοθετικού μοντέλου αντιμετώπισης της πορνείας και την επεξεργασία και διατύπωση συναφών προτάσεων και νομοθετικών παρεμβάσεων. Διαθέσιμο στο https://diavgeia.gov.gr/decision/view/Ω4Ζ3465ΧΘ7-ΨΥ8
  1. La Strada International, Talk delivered at Beijing Plus Ten meetings on the “Swedish model”, Don Kulick, Professor of Anthropology, New York University. Διαθέσιμο στο https://lastradainternational.org/lsidocs/258%20The%20Swedish%20model%20(Beijing%20Plus%20Ten%20meeting).pdf
  1. New Republic, The Problem With the ‘‘Swedish Model’’ for Sex Work Laws. Διαθέσιμο στο https://newrepublic.com/article/121981/northern-ireland-sex-work-law-based-wrongmodel
  1. Global Network of Sex Work Projects (nswp), Bolzano, Italy, a Public Letter Against Arrests. Διαθέσιμο στο https://www.nswp.org/timeline/event/bolzano-italy-public-letter-against-arrests
  1. The Guardian, Inquiry fails to find single trafficker who forced anybody into prostitution. Διαθέσιμο στο https://www.theguardian.com/uk/2009/oct/20/government-trafficking-enquiry-fails
  1. Global Network of Sex Work Projects (nswp), The Real Impact of the Swedish Model on Sex Workers, Sex Work and Violence: Obligations of the State. Διαθέσιμο στο https://www.nswp.org/sites/nswp.org/files/8.%20Sex%20Work%20and%20Violence%20-%20Obligations%20of%20the%20State%2C%20Swedish%20Model%20Advocacy%20Toolkit%2C%20NSWP%20-%20November%202015.pdf
  1. ‘‘Sex Work Is A Real Work’’: One woman shares her own experience of sex work and the stigma she faces, by Phoenix Anne McKee. Διαθέσιμο στο https://www.feministcurrent.com/wp-content/uploads/2015/06/SexWork-FEATURE-from-Shameless-Issue-19-FINAL.pdf
  1. ‘‘How much does prostitution contribute to the UK economy?’’ Διαθέσιμο στο https://www.import.io/post/how-much-does-prostitution-contribute-to-the-uk-economy/
  1. HCDCP, Εκδιδόμενοι άνδρες: Μια αόρατη ομάδα υψηλής ευαλωτότητας. Διαθέσιμο στο https://www2.keelpno.gr/blog/?p=4743
  1. The Sex Industry in New Zealand: A Literature Review by Jan Jordan. Διαθέσιμο στο https://www.justice.govt.nz/assets/Documents/Publications/sex-industry-in-nz.pdf
  1. New Zealand Prostitutes’ Collective, The New Zealand Model. Διαθέσιμο στο https://www.nzpc.org.nz/The-New-Zealand-Model
  1. Research Project Korea: New Zealand Justice Committee rejects Swedish Model. Διαθέσιμο στο https://researchprojectkorea.wordpress.com/tag/calum-bennachie/
  1. Implementing Comprehensive HIV-STI Programmes. Διαθέσιμο στο https://www.who.int/hiv/pub/sti/sex_worker_implementation/swit_chpt2.pdf
  1. China: End Violence Against Sex Workers. Discrimination, Repressive Laws Enable Abuses Against Women. Διαθέσιμο στο https://www.hrw.org/news/2013/05/14/china-end-violence-against-sex-workers
  1. Everyday Feminism, Privilege 101: A Quick and Dirty Guide. Διαθέσιμο στο https://everydayfeminism.com/2014/09/what-is-privilege/
  1. Δελτίο επιδημιολογικής Επιτήρησης HIV/AIDS 2016. Διαθέσιμο στο https://www.keelpno.gr/Portals/0/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%B1/HIV/2017/epidemiologiko_2016.pdf
  1. Global Network of Sex Work Projects (nswp), Promoting Health and Human Rights,Policy Brief, Young Sex Workers. Διαθέσιμο στο https://www.nswp.org/sites/nswp.org/files/Policy%20Brief%20Young%20Sex%20Workers%20-%20NSWP%2C%202016.pdf
  1. World Health Organization, HIV Prevention, Diagnosis, Treatment And Care For Key Populations, Consolidated Guidelines, July 2014. Διαθέσιμο στο https://apps.who.int/iris/bitstream/10665/128049/1/WHO_HIV_2014.8_eng.pdf
  1. Implementing Comprehensive HIV/STI Programmes with Sex Workers, Practical Approaches From Collaborative Interventions. Διαθέσιμο στο https://apps.who.int/iris/bitstream/10665/90000/1/9789241506182_eng.pdf?ua=1
  1. International Committee on The Rights Of Sex Workers In Europe, Ενημερωτικό Έγγραφο: “Underserved, Overpoliced, Invisiblised. LGBT Sex Workers Do Matter”. Διαθέσιμο στο https://www.sexworkeurope.org/news/general-news/underserved-overpoliced-invisibili sed-lgbt-sex-workers-do-matter
  1. Transgender Europe, Κείμενο Θέσεων: “TGEU Sex Work Policy”. Διαθέσιμο στο https://tgeu.org/sex-work-policy/